Mig.[1]
„Światowid”
7 października 1933, nr 42
MARIA MOROZOWICZ-SZCZEPKOWSKA
Utalentowana autorka Sprawy Moniki i Milczącej siły, która obecnie wchodzi na sceny polskie – od dawna zajmuje się również pracą dla filmu i jej to dziełem był scenariusz jednego z pierwszych polskich filmów pt. Melodie duszy z Haliną Bruczówną, Marią Brydzińską, Józefem Węgrzynem i Kazimierzem Junoszą-Stępowskim.
P. Morozowicz-Szczepkowska w epoce filmu niemego – napisała scenariusze do następujących filmów: Sezonowa miłość, Krysta, Siostry.
– Już wówczas – mówiła autorka Sprawy Moniki, zapalona pionierka idei solidarności kobiecej – starałam się w filmach lansować pewne problemy społeczne… Obecnie zaś moim zdaniem – film posunął się bardzo w tym kierunku… Odważę się nawet powiedzieć, że wyprzedził scenę… w dziedzinie wysuwania nowych problemów. Przytoczę np. film Boczna ulica. Żadna sztuka teatralna nie poruszyła tak ciekawego zagadnienia społeczno-psychologicznego… Film dźwiękowy umożliwił pogłębienie treści ideologicznej scenariuszów. To też praca nad moim pierwszym scenariuszem dźwiękowym filmu Kto winien[2] – dała mi dużo zadowolenia wewnętrznego… Realizacja oczywiście niezależną jest od scenarzysty — ale od reżysera, operatora, aktorów i wielu innych czynników…
FERDYNAND GOETEL
Sławny pisarz, Ferdynand Goetel, interesuje się już od kilku lat filmem. Sam przerobił na scenariusz swoją powieść Z dnia na dzień, opracował scenariusz Janka Muzykanta – jednego z pierwszych polskich filmów dźwiękowych, po tym wespół z Bolesławem Wieniawą-Długoszowskim napisał scenariusz pierwszej polskiej filmowej farsy dźwiękowej Ułani, ułani, chłopcy malowani.
– Uważam – oświadcza Goetel – że literaci mają dużo do powiedzenia w filmie i że najwyższy już czas, aby poważni pisarze zabrali się na serio – do scenariuszów filmowych… Tylko że w obecnych warunkach produkcji polskiej – autor scenariuszy nie ma żadnej właściwie ingerencji – jeżeli chodzi o sprawę realizacji… Dlatego też częstokroć nie może poznać własnej swojej koncepcji na ekranie i trudno mu brać odpowiedzialność za te wszystkie, czasem nonsensowne, wprost horrendalne zmiany i wypaczenia, jakich w jego scenariuszu dokonali reżyser i producenci…
JÓZEF RELIDZYŃSKI
Znany poeta i powieściopisarz Józef Relidzyński – opracował w epoce filmu niemego – kilka scenariuszów, z których największy rozgłos zyskały: Tajemnica przystanku tramwajowego z Jadwigą Smosarską i Józefem Węgrzynem, oraz Niewolnica miłości z Jadwigą Smosarską, Marią Malicką i Feliksem Parnellem.
Obecnie istnieje projekt sfilmowania powieści Relidzyńskiego Miłość Renaty Jazłowieckiej, nie wiadomo jednak – czy autor sam opracowałby scenariusz.
ANATOL STERN
Anatol Stern ma poza sobą 12 zrealizowanych scenariuszów. Są w tej liczbie przeróbki powieści Żeromskiego (Przedwiośnie, Uroda życia, Wiatr od morza), Struga, Przybyszewskiego, oraz scenariusze oryginalnie. Scenariusz filmu Na Sybir opracowany był wespół z Wacławem Sieroszewskim.
– Największą wagę – powiada Stern – przykładałem do krótkometrażowego filmu eksperymentalnego Europa[3], którego scenariusz opracowałem według mego własnego poematu pod tym tytułem. Film ten zrealizowany przez Marię i Stefana Komersonów[4] – dał mi prawdziwie artystyczne zadowolenie, czego nie mogę powiedzieć o żadnym innym z pośród filmów – robionych według moich scenariuszów… Niestety zbyt często reżyserzy nasi wypaczali moją myśl i konstrukcje.
Zaznaczam, że postanowiłem nigdy już nie pisać scenariusza na zamówienie, tak samo jak nie pisze się ani sztuki ani powieści na zamówienie… W chwili obecnej nie mam zresztą żadnych projektów filmowych. Pochłania mnie w zupełności praca dla teatru… Wystawiam w Teatrze Letnim komedię Szkoła geniuszów i pracuję nad dramatem…
KONRAD TOM
Konrad Tom jest autorem scenariuszów pierwszych polskich komedii filmowych w początkowym stadium rozwoju filmu w Polsce. Napisał dla Sfinksa scenariusz Rozporek i spółka[5] według noweli Stanisława Kozłowskiego. W filmie tym grali: Mary Mrozińska, Jasiński, Jaracz, Tom. Następnie dla Petefu pisze farsę filmową Konsul Pomeranc z Gierasieńskim w głównej roli – i sam reżyseruje.
– Ciężkie to ogromnie były warunki pracy w ówczesnym filmie polskim… Produkcja polska była wynikiem najwyższych wysiłków… Np. z powodu braku atelier wnętrza robiło się w plenerach… Dekoracje ustawiało się po prostu na polu czy na podwórzu, a wiatr niemi kołysał i deszcz je moczył… Wobec braku jupiterów – trzeba było przy zdjęciach wnętrz sprytnie zużytkowywać światło słoneczne… To też wyznaję, że zniechęciłem się w tych warunkach do pracy filmowej… Powróciłem do filmu dopiero po 10-ciu latach przerwy… Pierwszym moim scenariuszem dźwiękowym była komedia sportowa 100 metrów miłości, potem Romeo i Julcia, Jego ekscelencja subiekt… Przerobiłem scenariusz i opracowałem dialogi w filmie Zabawka i mam już gotowy scenariusz i opracowanie filmu pt. Czwartak zza kurtyny. Zdjęcia do tego filmu rozpoczną się prawdopodobnie w grudniu br., a reżyserować będzie Waszyński. Jako obsada głównych ról projektowani są: Zula Pogorzelska, Dymsza, Tom, Igo Sym, Mieczysław Cybulski.
LEON BRUN
Wybitny krytyk filmowy Leon Brun – podjął również pracę w dziedzinie tworzenia scenariuszów.
Nie jest jednak z wyników realizacji zadowolony.
– Dwa razy próbowałem i dwa razy wypaczono kompletnie moją koncepcję tak, że właściwie za filmy robione niby to wedle moich scenariuszów żadnej odpowiedzialności nie biorę… Pisząc scenariusz Dzikuski chciałem stworzyć pogodną komedię w stylu amerykańskim… Przejaskrawiono sytuacje i zatarto przez to istotny charakter scenariusza… Natomiast scenariusz Dzikie pola przemędrkowano, przeładowano niepotrzebnymi nadbudówkami, wprowadzając w ten sposób chaos, jakąś mętną plątaninę… Mam cały szereg pomysłów na scenariusze, ale te dwie próby tak mnie zniechęciły, że wątpię, abym się zabrał znowu do tej pracy… W każdym razie, musiałbym mieć gwarancję, że przeróbki – jakim ulegnie scenariusz – będą miały logiczne i artystyczne uzasadnienie…
JERZY KOSSOWSKI
Jerzy Kossowski, utalentowany autor poczytnych powieści i nowel – z pracą filmową zetknął się przy przerabianiu swoich powieści Szyb nr 23 i Cyrk na scenariusze. Scenariusz Szyb nr 23 Kossowski pisał sam. W realizacji reżyser poczynił liczne zmiany, które wywołały niezadowolenie autora.
– Obcięto przede wszystkim kulminacyjną finałową scenę… Przez to akcja jest jakby niedokończona… Scenariusz filmu Pałac na kółkach będący przeróbką mej powieści Cyrk opracowywałem razem z Ryszardem Ordyńskim i doszedłem do przekonania, że praca zespołowa przy tworzeniu scenariusza może dać bardzo dobre wyniki.
***
W szeregu scenarzystów polskich należy wymienić jeszcze wiele innych nazwisk, a mianowicie Eugeniusza Bobo (Bezimienni bohaterowie, Głos pustyni). Mariana Szyjkowskiego (Cham), Antoniego Marczyńskiego (Szlakiem hańby), Zofii Dromlewiczowej (Puszcza), Antoniego Słonimskiego, Rafała Malczewskiego, Andrzeja Wohny. Lista nie jest kompletna. Fakt, że nazwiska scenarzystów pozostają często w ukryciu – utrudnia w dużym stopniu zorientowanie się, kogo właściwie do rzędu autorów scenariuszów zaliczyć należy.
[1] Mig. – Jadwiga Migowa, popularna dziennikarka, krytyczka i pisarka.
[2] Kto winien – tytuł roboczy filmu Wyrok życia (1933).
[3] Europa (1931) – film jest luźną adaptacją poematu Anatola Sterna. Przez wiele lat był uważany za zaginiony podczas II wojny światowej, ale w 2019 roku został odnaleziony w narodowych archiwach niemieckich – Bundesarchiv – przez pracowników Instytutu Pileckiego.
[4] Chodzi o Franciszkę i Stefana Themersonów, m.in. twórców filmów awangardowych.
[5] Tytuł alternatywny: Paskarze (1918).
Zdjęcie wprowadzające: „Kino” 1935, nr 6.
