Olga Gaertner
12 sierpnia 2024 roku
W trakcie okupacji niemieckiej, podczas II wojny światowej, polska kultura była systematycznie tłumiona. Kontrolowano teatry, a produkcja polskich filmów została całkowicie wstrzymana. Zakazano też wykonywania utworów polskich kompozytorów, nie publikowano polskich książek, niszczono polską inteligencję. Mimo to, już od pierwszych dni okupacji, artyści, szczególnie w Warszawie, zostali zaangażowani przez Polskie Państwo Podziemne do działalności konspiracyjnej.
Kiedy 1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie, niektórzy z nich przyłączyli się czynnie do działań, dodając do swoich życiorysów powstańczy biogram. Byli wśród nich m.in.:
Adam Brodzisz, ps. „Bonza”, kapral. Oddział: Komenda Główna Armii Krajowej – pułk „Baszta” – kompania saperów.
Helena Grossówna, ps. „Bystra”, porucznik. Oddział: I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 2. Rejon „Litwin” (następnie odcinek „Sarna”) – Korpus Bezpieczeństwa – batalion KB „Sokół” – poczet dowódcy.
Irena Malkiewicz, ps. „Lira”, „Włada”. Oddział: VI Obwód (Praga) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 5 Rejon – zgrupowanie 1670 – pluton 1671.
Karolina Lubieńska, oddział: Armia Krajowa – I Obwód Śródmieście – Grupa Bojowa „Krybar” – III zgrupowanie „Konrad” – BiP (Biuro Informacji i Propagandy).
Maria Bogda ps. „Bogda”, sanitariuszka. Oddział: Komenda Główna Armii Krajowej – pułk „Baszta” – kompania saperów.
Maria Gorczyńska, łączniczka. Oddział: I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – zgrupowanie „Bartkiewicz” – 1. kompania (dawny pluton 1114).
Marian Wyrzykowski, ps. „Żuk”, bombardier. Oddział: I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – zgrupowanie „Bartkiewicz” – 1. kompania (dawny pluton 1114).
Mieczysław Fogg, ps. „Ptaszek”, starszy strzelec. Oddział: Okręg Warszawski Armii Krajowej – VI Oddział BiP (Biuro Informacji i Propagandy).
Mira Zimińska, oddział: Komenda Główna Armii Krajowej – Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) – występowała w Teatrze Frontowym.
Tadeusz Fijewski, ps. „Kostek”, podporucznik czasu wojny. Oddział: Komenda Główna Armii Krajowej – Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) – „brygada teatralna” Leona Schillera.
Zbigniew Rakowiecki, strzelec z cenzusem. Oddział: IV Obwód „Grzymała” (Ochota) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 1. Rejon – 2. kompania – pluton 403.
Eugenia Magierówna, ps. „Żena”, łączniczka. Oddział: I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 2. Rejon „Litwin” (następnie odcinek „Sarna”) – Korpus Bezpieczeństwa – batalion KB „Sokół” – poczet dowódcy.
Fryderyk Járosy, udział w powstaniu potwierdzony na podstawie zeznań świadków, stopień porucznika AK otrzymał z rąk gen. Władysława Andersa; propagandzista. Miejsce służby: Plac Narutowicza, Filtrowa 68. Ranny dziesiątego dnia walk w udo, gdy pomagał przenosić rannych powstańców.
Maria Przybyłko-Potocka, oddział: V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – BIP (Biuro Informacji i Propagandy).
Maria Janecka, sanitariuszka.
Ziemowit Karpiński, ps. „Wagner”, dowódca plutonu. Oddział: Okręg Warszawski Armii Krajowej – I Obwód „Radwan” (Śródmieście) – Podobwód Śródmieście-Południe „Sławbor” – odcinek „Ratusz” – 3. batalion pancerny „Golski” – 4. kompania – pluton 161.
Zofia Tatarkiewicz-Woskowska, oddział: Komenda Główna Armii Krajowej – Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy).
Maria Buchwald, ps. „Maryna”, podporucznik. Oddział: I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – zgrupowanie „Bartkiewicz” – 1. kompania (dawny pluton 1114), następnie Komenda Placu Śródmieście-Południe.
Helena Zelwerowicz, ps. „Muza”, peżetka. Oddział: Armia Krajowa – I Obwód „Radwan” – Podobwód „Sławbor” – bataliony „Iwo” – „Ostoja” – PŻ („Pomoc Żołnierzowi”) – kuchnia żołnierska ul. Wilcza 12.
Andrzej Szalawski, ps. „Florian”, podporucznik rezerwy piechoty. Oddział: Okręg Warszawski Armii Krajowej – II Wydział (Informacyjno-Wywiadowczy).
Jerzy Pichelski ps. „Pik”, podporucznik. Oddział: VI Obwód (Praga) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 5 Rejon.
Zdjęcie wprowadzające: ppor. Henryk Ożarek „Henio” (po lewej) i Tadeusz Przybyszewski „Roma” (po prawej) z kompanii „Anna” Batalionu „Gustaw” w rejonie ulicy Kredytowej i Królewskiej. Autor: Wiesław Chrzanowski. Źródło: Wikimedia Commons.
Informacje szczegółowe (pseudonim, oddział) opracowane na podstawie Powstańczych Biogramów Muzeum Powstania Warszawskiego www.1944.pl
