Dyskusją o muzyce filmowej Romana Palestra rozpocznie się w piątek festiwal „Roman Palester – tu i teraz” w Bibliotece Uniwersyteckiej Warszawie. Następnie wyświetlony zostanie film Dziewczęta z Nowolipek w reżyserii Józefa Lejtesa, z muzyką artysty.

Palester po wojnie zamieszkał w Paryżu, do Polski przyjeżdżał, aby pracować przy filmach, do których tworzył muzykę. Były to m.in. Dwie godziny (reż. Stanisław Wohl, Józef Wyszomirski), Zakazane piosenki (reż. Leonard Buczkowski) i Ulica Graniczna (reż. Aleksander Ford). Niestety, jak mówił w audycji radiowej w 1969 r., „przyszedł taki moment, kiedy coraz bardziej naciskano na nas w kierunku zajęcia postawy pozytywnej wobec socrealizmu”. Władze namawiały go do powrotu do kraju, w odpowiedzi odmówił im udziału w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu (1948 r.).

W sierpniu 1949 r. w Łagowie Lubuskim odbył się Ogólnopolski Zjazd Kompozytorów i Krytyków Muzycznych, organizowany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Palester przyjechał na tę konferencję z Paryża. „Tam wyniki były tak bolesne, że już wtedy zdecydowałem, że trzeba jednak zająć postawę sprzeciwu wobec tego wszystkiego. Powody, dla których nie wróciłem potem do kraju, są nawet nie tak bardzo natury politycznej raczej natury moralnej. Po prostu nie mogłem bez przerwy kłamać” – opowiadał Palester w tej samej audycji radiowej.

Roman Palester po wyjeździe z Polski trafił na czarną listę cenzury, Związek Kompozytorów Polskich usunął go ze swojego grona, a Polskie Wydawnictwo Muzyczne otrzymało nakaz zniszczenia wydanych dotychczas partytur Palestra, zaś utwory, które czekały już na druk, zostały wycofane. „Na podstawie paragrafów 6,14 i 15 pkt. „c” Statutu Związku Kompozytorów Polskich Zarząd Główny Z.K.P. komunikuje Panu, że wobec złożonej przez Pana rezygnacji z obywatelstwa polskiego oraz biorąc pod uwagę Pańskie nieetyczne powstępowanie wobec Rządu R.P. i działanie na niekorzyść członków Z.K.P. (…) pozbawił Pana członkostwa Związku Kompozytorów Polskich” – czytamy w liście ZKP przesłanym Palestrowi w 1951 r.

Z trudnej sytuacji wyrwał go Jan Nowak Jeziorański, proponując posadę szefa działu kulturalnego Radia Wolna Europa.: „W jednym z listów pisał – «bez względu na to co mnie czeka, do kraju nie wrócę»” – mówił o Palesterze w filmie Rozmowa z nieobecnym Jeziorański. „Traktował to jako wyzwolenie z kłamstwa” – podkreślał.

W Monachium Palester pracował przez 20 lat – prowadził dział kulturalny, w muzycznym pracowała jego żona Barbara. Obejmował uwagą wszystko, co działo się w europejskiej sztuce, muzyce i literaturze, śledząc i recenzując na antenie ważne wydarzenia kulturalne. Najbardziej znane były jego audycje „Okno na świat” i „Muzyka obala granice”.

Ostatni dzień festiwalu zostanie poświęcony właśnie działalności Palestra w Radiu Wolna Europa, w konwersatorium wezmą udział Violetta Wejs-Milewska i Beata Bolesławska-Lewandowska. Dyskusja odbędzie się w Collegium Politicum UW w auli prof. J. Baszkiewicza.

Wiele z utworów Romana Palestra nie doczekało się wydania. Wielka spuścizna kompozytora znajduje się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, która wraz z Fundacją Uniwersytetu Warszawskiego przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego organizuje festiwal „Roman Palester – tu i teraz”. W skład kolekcji wchodzą rękopisy, autografy i szkice kompozytora, bogata korespondencja, dokumenty biograficzne i dokumentacja współpracy Palestra z Radiem Wolna Europa w postaci skryptów i audycji.

W sobotę publiczność festiwalu będzie miała okazję zapoznać się z muzyką symfoniczną patrona festiwalu. Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus im. Jerzego Semkowa wykona utwory Palestra – Polonezy Michała Kleofasa Ogińskiego, Concertino na klawesyn i 10 instrumentów, Serenadę na 2 flety i orkiestrę smyczkową. Po raz pierwszy zostanie wykonany na estradzie poemat weselny na chór żeński i orkiestrę kameralną „Kołacze”. Koncert odbędzie się w Auditorium Maximum UW.

Z kolei w niedzielę muzycy wykonają utwory kameralne Palestra – Taniec na skrzypce i fortepian z baletu Pieśń o Ziemi, Preludia na fortepian, Trzy sonety Orfeusza na sopran i fortepian. Sonatinę na 4 ręce, Sonatę na dwoje skrzypiec i fortepian. Wystąpią m.in. Duo Viennese, czyli skrzypkowie Paweł Zalejski i Monika Hager-Zalejska, pianiści Jakub Tchorzewski i Robert Morawski, sopran Halina Dubitskaya, a także Ravel Duo – pianistki Katarzyna Sokołowska, Agnieszka Kozło.

Olga Łozińska
PAP
23 października 2019