Marek Teler
8 sierpnia 2020 roku 

8 sierpnia 1899 roku w Łodzi urodził się Stanisław Sielański, popularny przedwojenny aktor komediowy. Data i miejsce urodzenia artysty znane są od dawna, lecz niewielu wie, że artysta urodził się w żydowskiej rodzinie jako Szlama Nasielski.

Stanisław Sielański był jednym z najpopularniejszych i najbardziej lubianych przedwojennych aktorów komediowych, znanym z takich filmów jak Przybłęda, Dorożkarz nr 13, Trójka hultajska i Ja tu rządzę. Chociaż w okresie swojej artystycznej kariery aktor chętnie udzielał dziennikarzom wywiadów, zawsze był bardzo powściągliwy w mówieniu o swoim życiu prywatnym. Z publikacji Stanisława Łozy Czy wiesz kto to jest? z 1938 roku wynika, że urodził się on 8 sierpnia 1899 roku w Łodzi jako Stanisław Nasielski (w amerykańskich dokumentach aktor podawał 29 sierpnia^[1]), lecz w biogramie nie podano informacji, kim byli jego rodzice^[2]. W Polskim Słowniku Biograficznym, Słowniku biograficznym teatru polskiego i artykułach dotyczących słynnego komika także brakuje wiadomości na temat jego pochodzenia^[3]. Okazuje się, że niechęć Sielańskiego do dzielenia się wspomnieniami z domu rodzinnego miała źródło w konflikcie, jaki wynikł między Stanisławem a jego ojcem na tle wyznawanej przez Nasielskich religii.

Informacje na temat rodzinnego sporu w domu Nasielskich przekazał Arnold Mostowicz w publikacji Żółta gwiazda i czerwony krzyż z 1988 roku przy okazji wspomnień o swoim stryju Feliksie: „Sam stryj Feliks był fanatycznie religijny, odprawiał nawet modlitwy w bóżnicy mieszczącej się również na Śródmiejskiej, dwie kamienice bliżej Gdańskiej… Z tą bóżnicą związana była cała legenda. Podobno właściciel domu, niejaki Nasielski, zgodził się oddać na bóżnicę dwa mieszkania parterowe, chcąc w ten sposób naprawić w oczach Pana Boga nadpsutą grzechami swego syna reputację rodzinną. Bo ten syn był artystą! Występował w licznych kabaretach i co gorsza w filmach, i to nie żydowskich, ale gojowskich. Wprawdzie zmienił nazwisko na Sielański, pod którym znała go cała publiczność filmowa Polski, ale Boga nie było co oszukiwać. Wiedział przecież, że Sielański to wyrodek dobrej, ortodoksyjnej rodziny żydowskiej. Czy prezent złożony Panu Bogu w postaci rezygnacji z przyzwoitego komornego za dwa parterowe mieszkania był wystarczającym odkupieniem grzechów syna – dowiemy się dopiero w dniu Sądu Ostatecznego”^[4].

Okazuje się, że w Księdze mojżeszowej urodzeń Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi zachował się zapis dotyczący narodzin Stanisława Sielańskiego, który ujawnia tożsamość jego rodziców: „Działo się w mieście Łodzi trzeciego (piętnastego) sierpnia tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego dziewiątego roku o godzinie jedenastej rano. Stawił się Berek Abusz Nasielski, lat trzydzieści dziewięć, kupiec, mieszkaniec miasta Łodzi, w obecności Gabriela Segala miejscowego podrabina, Moszka Kalińskiego, lat trzydzieści dwa, i Widora Rabinowicza, lat trzydzieści cztery (…) służących, i okazał Nam dziecię płci męskiej oświadczając, że urodziło się ono w Łodzi dwudziestego siódmego lipca (ósmego sierpnia) tego roku o godzinie trzeciej w nocy z jego żony Sury Kamasewicz [sic!], lat trzydzieści pięć. Dziecięciu temu przy obrzezaniu dano imię Szlama” [tłum. Krystyna Malik]^[5]. Daty podane są według kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego, więc data urodzenia Szlamy Nasielskiego 8 sierpnia 1899 roku zgadza się w zupełności z datą, którą Stanisław Sielański przekazał na potrzeby encyklopedii Stanisława Łozy.

Nieco zamieszania wprowadza spis ludności Łodzi z 1921 roku, w którym można odnaleźć kartę meldunkową urodzonego 8 sierpnia 1899 roku w Łodzi Salomona Nasielskiego, syna Berka Nasielskiego i Sary z Kamuszewiczów. 23 czerwca 1920 roku przybył on do Łodzi z Warszawy, następnie 24 listopada znów udał się do stolicy, aby wrócić do rodzinnego miasta 22 lipca 1921 roku. Mieszkał wówczas wraz z rodzicami i rodzeństwem przy ul. Cegielnianej 7^[6]. Z publikacji Czy wiesz kto to jest? wiadomo, że od 1916 roku Stanisław Sielański występował w Łodzi, a następnie w Tomaszowie i Warszawie, zatem wspomniana karta dotyczy właśnie popularnego przedwojennego aktora^[7]. Występuje on jednak pod jeszcze innym imieniem – nie jako Szlama, a jako Salomon. Mało tego, w karcie meldunkowej ojca Sielańskiego Berka Abusza Nasielskiego pojawiają się na liście jego dzieci zarówno urodzony w 1899 roku Salomon, jak i urodzony w 1900 roku Szlama^[8]. W łódzkich księgach urodzeń pojawia się jednak tylko i wyłącznie urodzony 8 sierpnia 1899 roku Szlama. Należy zatem przypuszczać, że omyłkowo wpisano dwa razy tę samą osobę w rubryce dotyczącej dzieci, a Szlama Nasielski przed zmianą imienia na Stanisław używał zamiennie imion Szlama i Salomon.

Karty meldunkowe (adresowe) w spisie ludności Łodzi i dokumenty z łódzkiego Urzędu Stanu Cywilnego przynoszą dodatkowe informacje na temat mieszkającej w Łodzi rodziny żydowskiej Nasielskich. Ojciec Sielańskiego, Berek Abusz Nasielski, urodził się 29 września 1860 roku w Łęczycy jako syn Kalmana Nasielskiego^[9]. Z łódzkich ksiąg adresowych i telefonicznych możemy dowiedzieć się, jak wyglądała jego kariera zawodowa. W 1892 roku występował w księgach jako właściciel drukarni pośpiesznej przy ul. Cegielnianej 30, a najpóźniej w 1895 roku przeniósł interes na ulicę Piotrkowską 27^[10]. W kolejnych latach prowadzona przez niego drukarnia przekształciła się w skład materiałów piśmiennych. Krótko przed 1909 rokiem przeniósł się z rodziną do kamienicy przy ul. Cegielnianej 7, gdzie do 1930 lub 1931 roku prowadził fabrykę papierowych taśm mierniczych dla przemysłu włókienniczego^[11].

Od 1932 roku występował z kolei w księgach adresowych jako mieszkaniec kamienicy przy ul. Śródmiejskiej 28, do której przeniósł również swoją fabrykę taśm. Prowadził ją nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej^[12]. Najprawdopodobniej to właśnie kamienica przy Śródmiejskiej 28 była bohaterką opowieści Arnolda Mostowicza. Ponadto 1 stycznia 1920 roku rozpoczęła działalność „Tkalnia mechaniczna Berek Nasielski i S-ka” z siedzibą przy ul. Karola 17 w Łodzi, w której wspólnikami byli: Berek Abusz Nasielski, Lejb Neidelman i Jakub Dyljon. „Termin twania spółki trzyletni. Do zastępowania spółki upoważniony jest każdy ze wspólników. Weksle, czeki, przekazy i zobowiązania firmowe winny być podpisywane przez wszystkich wspólników łącznie; do podpisywania i odbioru korespondencji upoważniony jest każdy ze wspólników samodzielnie” – opisywano zasady funkcjonowania firmy 14 kwietnia 1920 roku w „Obwieszczeniach Publicznych”, dodatku do „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości”^[13]. Ojciec Stanisława Sielańskiego był zatem człowiekiem interesu, a co za tym idzie dbał o swój wizerunek w środowisku żydowskich przedsiębiorców. Ambicje aktorskie jednego z synów poważnie ten wizerunek nadszarpnęły – tak przynajmniej uważał Berek Abusz Nasielski.

W 1882 roku w Łodzi Berek Abusz ożenił się z Surą (Sarą) z Kamuszewiczów (Kamusiewiczów)^[14]. Matka Stanisława Sielańskiego urodziła się 10 października 1863 roku w Łodzi^[15]. Nasielscy przez wiele lat byli kochającym się małżeństwem, a Sura Nasielska pomagała Berkowi w prowadzeniu interesów. W „Obwieszczeniach Publicznych” z 31 sierpnia 1918 roku można przeczytać o firmie „B. A. Nasielski” mieszczącej się przy Cegielnianej 7: „Na mocy intercyzy ustalona została między właścicielem firmy a jego żoną Sarą, z domu Kamusiewicz, wyłączność majątku i wspólność dorobku”^[16]. Na podstawie karty meldunkowej Berka Nasielskiego ze spisu ludności Łodzi i łódzkich metryk możemy wyliczyć potomstwo Berka i Sary Nasielskich, byli to: Abram (ur. 1885), Jenta (ur. 22 stycznia 1887), Rozia (ur. 1888), Beila (ur. 13 marca 1892), Estera (ur. 1894), Helena (ur. 13 stycznia 1897), Szlama vel Salomon, czyli Stanisław Sielański, Majer (ur. 29 grudnia 1908), Juda (ur. 24 grudnia 1910), Freja (ur. 7 października 1912), Hersz (ur. 15 stycznia 1915) i Marjem (ur. 12 listopada 1917)^[17]. Z rodzeństwa Sielańskiego Abram Nasielski ożenił się z Różą z Bermanów, a z tego związku 10 lipca 1915 roku urodził mu się syn Ajzyk^[25]. Jenta, która posługiwała się również imieniem Justyna, w 1906 roku w Łodzi wyszła za mąż za Majera Auerbacha z Sompolna^[18]. W 1921 roku występowała już jako wdowa mieszkająca w kamienicy przy Cegielnianej 7 z synem Salomonem Auerbachem, urodzonym 11 grudnia 1906 roku we Włocławku^[19].

Ciekawostką jest fakt, że grób ojca Stanisława Sielańskiego, Berka Abusza Nasielskiego, zachował się do dnia dzisiejszego na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Mała tabliczka w językach hebrajskim i polskim informuje, że w grobie spoczywa „Berysz Abusz Nasielski ob. m. Łodzi”, który zmarł 21 kwietnia 1942 roku^[20]. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach Berek Nasielski znalazł się w czasie wojny w Warszawie. Nie było już wówczas w stolicy Stanisława Sielańskiego, który po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Rumunii, a następnie do Francji, gdzie występował w Teatrze Polskim w Paryżu. Wiosną 1940 roku musiał opuścić miasto z powodu wejścia do Francji wojsk niemieckich. 21 listopada 1940 roku po dziewięciodniowej podróży przypłynął na statku S.S. Excalibur z Lizbony do Nowego Jorku, gdzie spędził ostatnie piętnaście lat swojego życia^[21].

Chociaż Stanisław Sielański, czyli Szlama Nasielski, nie wspominał w rozmowach z dziennikarzami o swoim żydowskim pochodzeniu, nie było ono w środowisku artystycznym tajemnicą. 16 grudnia 1939 roku aktor „Nasielski (ps. Sielański)” został wymieniony w antysemickim artykule „Nowego Kuriera Warszawskiego” Semiccy „bogowie” na polskim Olimpie, ujawniającym żydowskie pochodzenie wielu przedstawicieli przedwojennej kinematografii^[22]. O pochodzeniu aktora wiedział też dobrze poeta Jan Lechoń, który 1 maja 1955 roku opisał pogrzeb Sielańskiego w swoim dzienniku: „Rozwalił mnie pogrzeb Sielańskiego i trzymałem się, jakbym był zbitym i tylko mozolnie odrutowanym garnkiem. Pogrzeb Sielańskiego – jeszcze jedno uderzenie w łeb, jakby ktoś z góry chciał nam powiedzieć: «Patrz, durniu! Oto wasze życie i wasza emigrancka śmierć!». Myślę, że mimo urządzenia się materialnego większości – od środka coraz bardziej wyglądamy jak ta emigracja, choćby biała rosyjska w Warszawie, od której zdawaliśmy się sobie być tak inni. Sielański nie miał tu żadnej rodziny i za trumną szli obok siebie Rozmarynowski od braci aktorów i dr Aldon z Warszawy od braci-polskich Żydów”^[23]. Niewykluczone zatem, że Sielański nie zrezygnował całkowicie z judaizmu i został pochowany na jednym z cmentarzy żydowskich w Nowym Jorku, bowiem miejsce jego pochówku nadal pozostaje nieustalone.

Nieustalone pozostają też losy rodzeństwa popularnego przedwojennego aktora. Można przypuszczać, że wielu przedstawicieli rodu Nasielskich zginęło w czasie II wojny światowej jako ofiary Holokaustu, a nieliczni, którzy przeżyli, wyemigrowali z Polski. Dotychczas nikt nie ujawnił się bowiem jako krewny Stanisława Sielańskiego, chociaż możliwe, że jeszcze w 1946 roku mieszkał w Polsce ktoś z jego rodziny. Wtedy to bowiem Sąd Okręgowy w Łodzi wydał dokument potwierdzający, że Berek Abusz Nasielski, ojciec aktora, zmarł 12 kwietnia 1942 roku w Warszawie (nagrobek podaje inną datę: 21 kwietnia)^[24]. Ktoś musiał więc złożyć do sądu odpowiedni wniosek o stwierdzenie zgonu Berka Nasielskiego, zapewne jeden z jego spadkobierców… Kto wie, może dalsze badania i poszukiwania pozwolą dotrzeć do żyjących członków rodziny Nasielskich?

Bibliografia 

Opracowania:

• Hendrykowska Małgorzata, Stanisław Sielański, (w:) Polski Słownik Biograficzny pod red. Henryka Markiewicza, t. 38, z. 151, Wydawnictwo PAN, Warszawa-Kraków 1997, ss. 584–585.
• Lechoń Jan, Dzienniki, t. 3, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
• Łoza Stanisław, Czy wiesz kto to jest?, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1938.
• Mostowicz Arnold, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988.
• Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, t. 2, pod red. Zbigniewa Raszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.

Artykuły:

• Obwieszczenie, „Obwieszczenia Publiczne” 1918, nr 29.
• Powiat łódzki. Fabryki i zakłady przemysłowe w Łodzi, „Tydzień” 1892, nr 50.
• Powiat łódzki. Fabryki i zakłady przemysłowe w Łodzi, „Tydzień” 1895, nr 50.
• Rejestry handlowe, „Obwieszczenia Publiczne” 1920, nr 30.
• Semiccy „bogowie” na polskim Olimpie, „Nowy Kurier Warszawski” 1939, nr 58.

Dokumenty i bazy danych:

• Grób Berysza Abusza Nasielskiego na Cmentarzu Żydowskim na Woli, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich w Polsce.
• Karta adresowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Karta adresowa Salomona Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Karta dla wyprowadzających się: Helena Nasielska, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Karta meldunkowa Abrama Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Karta meldunkowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Karta meldunkowa Justyny Auerbach, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
• Lista pasażerów statku S.S. Excalibur, New York, New York Passenger and Crew Lists, 1909, 1925-1957, Family Search.
• Metryka ślubu Abusza Nasielskiego i Sury Kamuszewicz (Kamusiewicz), Księgi ślubów mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 131/1882, metryki.genbaza.pl.
• Metryka ślubu Majera Auerbacha i Jenty Nasielskiej, Księgi ślubów mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 71/1906, metryki.genbaza.pl.
• Metryka urodzenia Szlamy Nasielskiego (Stanisława Sielańskiego), Księgi urodzenia mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 1036/1899, metryki.genbaza.pl.
• Petycja o naturalizację Stanleya Selansky’ego (Stanisława Sielańskiego), New York, Index to Petitions for Naturalization filed in New York City, 1792-1989, Ancestry.com.
• Stwierdzenie zgonu Berka Abusza Nasielskiego, MP 115/3/1946, Sąd Okręgowy w Łodzi 2-GA-504-II, Jewish Records Indexing.

 Księgi adresowe i telefoniczne oraz kalendarze informacyjne:

• Informator m. Łodzi z Kalendarzem na rok 1920.
• Kalendarz na rok 1909.
• Łodzianin. Kalendarz Informacyjno-Adresowy na rok 1903.
• Polski przemysł i handel. Rynek polski. Księga adresowa i informacyjna przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i finansowych w Rzeczypospolitej 1930.
• Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1932/33.
• Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1939 r.

Za przetłumaczenie metryki urodzenia Szlamy Nasielskiego (Stanisława Sielańskiego) z języka rosyjskiego dziękuję pani Krystynie Malik.

^[1] Petycja o naturalizację Stanleya Selansky’ego (Stanisława Sielańskiego), New York, Index to Petitions for Naturalization filed in New York City, 1792-1989, Ancestry.com.
^[2] S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 663.
^[3] M. Hendrykowska, Stanisław Sielański, (w:) Polski Słownik Biograficzny, t. 38, z. 151, Warszawa-Kraków 1997, ss. 584–585; Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.
^[4] A. Mostowicz, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, Warszawa 1988, s. 59.
^[5] Metryka urodzenia Szlamy Nasielskiego (Stanisława Sielańskiego), Księgi urodzenia mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 1036/1899, metryki.genbaza.pl.
^[6] Karta adresowa Salomona Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
^[7] S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 663.
^[8] Karta meldunkowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
^[9] Karta meldunkowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
^[10] Powiat łódzki. Fabryki i zakłady przemysłowe w Łodzi, „Tydzień” 1892, nr 50; Powiat łódzki. Fabryki i zakłady przemysłowe w Łodzi, „Tydzień” 1895, nr 50.
^[11] Czas. Kalendarz na rok 1909; Polski przemysł i handel. Rynek polski. Księga adresowa i informacyjna przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i finansowych w Rzeczypospolitej 1930.
^[12] Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1932/33; Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1939 r.
^[13] Informator m. Łodzi z Kalendarzem na rok 1920; Rejestry handlowe, „Obwieszczenia Publiczne” 1920, nr 30.
^[14] Metryka ślubu Abusza Nasielskiego i Sury Kamuszewicz (Kamusiewicz), Księgi ślubów mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 131/1882, metryki.genbaza.pl.
^[15] Karta adresowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
^[16] Obwieszczenie, „Obwieszczenia Publiczne” 1918, nr 29.
^[17] Karta adresowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl; Karta meldunkowa Berka Abusza Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl; Karta dla wyprowadzających się: Helena Nasielska, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl. Rubryka, w której wyliczono dzieci Berka Nasielskiego brzmiała „Członkowie rodziny”, więc nie można wykluczyć, że dzieci urodzone po 1908 roku (począwszy od Majera) były w rzeczywistości jego wnukami.
^[18] Metryka ślubu Majera Auerbacha i Jenty Nasielskiej, Księgi ślubów mojżeszowe Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, nr 71/1906, metryki.genbaza.pl.
^[19] Karta meldunkowa Justyny Auerbach, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.
^[20] Grób Berysza Abusza Nasielskiego na Cmentarzu Żydowskim na Woli, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich w Polsce.
^[21] Lista pasażerów statku S.S. Excalibur, New York, New York Passenger and Crew Lists, 1909, 1925–1957, Family Search.
^[22] Semiccy „bogowie” na polskim Olimpie, „Nowy Kurier Warszawski” 1939, nr 58.
^[23] J. Lechoń, Dzienniki, t. 3, Warszawa 1993, s. 613.
^[24] Stwierdzenie zgonu Berka Abusza Nasielskiego, MP 115/3/1946, Sąd Okręgowy w Łodzi 2-GA-504-II, Jewish Records Indexing.
^[25] Karta meldunkowa Abrama Nasielskiego, Spis ludności Łodzi z 1921 roku, szukajwarchiwach.pl.

Zdjęcie przewodnie: Stanisław Sielański w filmie Zapomniana melodia. Prawa do zdjęcia: domena publiczna / zasoby FINA

Polecamy:

Zbigniew Rakowiecki. Gwiazda wodewilu o promiennym uśmiechu Stanisław Sielański. Gwiazdy tęsknią Mieczysław Cybulski: filmowy amant, który nie bał się wyzwań TYLKO U NAS: Pożegnanie i pogrzeb Stanisława Sielańskiego