Marek Teler
14 marca 2023 roku
Burzliwe losy popularnej w latach 30. aktorki Iny Benity to materiał na hollywoodzki scenariusz filmowy, lecz jej rodzinna historia jest niemal tak samo fascynująca. Genealogia rodu Florowów-Bułhaków stanowi bowiem opowieść o Kijowie, którego już nie ma, dramacie dwóch wojen światowych, a także o tym, jak od wielu lat krzyżują się losy Polaków i Ukraińców.
Nie ma chyba bardziej tajemniczej przedwojennej polskiej artystki niż Ina Benita, aktorka znana z takich filmów jak Jego ekscelencja subiekt, Przybłęda, Ludzie Wisły czy Ja tu rządzę. Jeszcze kilka lat temu błędnie sądzono, że zginęła podczas przeprawy kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia w czasie Powstania Warszawskiego, a tymczasem zmarła ona czterdzieści lat później w Stanach Zjednoczonych. Nieznane było też dokładnie jej pochodzenie – w literaturze pojawiały się nieprawdziwe informacje dotyczące nazwiska panieńskiego czy daty śmierci jej matki, pojawiały się też sugestie, że Ina była z pochodzenia Żydówką. Dzięki zdigitalizowanym dokumentom z ukraińskich archiwów, które zostały udostępnione przez organizację FamilySearch, można dowiedzieć się więcej na temat historii rodu Florowów-Bułhaków, z którego pochodziła Ina Benita.
Przodkowie Iny Benity
Ina Benita, a właściwie Inna Florow-Bułhak, mogła poszczycić się niezwykłym rodowodem, sięgającym XVI wieku i krymskich Tatarów. W późniejszych latach wpływy i pozycja Bułhaków nieco zmalały, choć nadal pozostawali oni posiadaczami dużego majątku. Historię rodu przedstawił dosyć dokładnie Witold Bułhak w książce Bułhakowie. Zarys historii rodu, lecz nie omówił w swojej publikacji linii, z której wywodziła się przedwojenna aktorka. Pierwszym przedstawicielem owej pominiętej linii był pradziadek Benity, Mikołaj Florow-Bułhak. Informacji na jego temat dostarczają Wspomnienia znad Wilii i Niemna autorstwa Edwarda Bonifacego Pawłowicza. Pisał on o Florowie-Bułhaku w następujących słowach: „Towarzyszem moim był Mikołaj Bułhak z Mozyrskiego; pomimo wyznania prawosławnego (przedtem unita), Polak całą duszą”[1]. Warto dodać, że w 1854 r. Florow-Bułhak wydał w drukarni Józefa Zawadzkiego w Kijowie książkę Ataman smołowy, czyli sposób pędzenia smoły, która opatrzona została dwunastoma ilustracjami poglądowymi[2].
Synem Mikołaja Florowa-Bułhaka był Aleksander Nikołajewicz, który używał rodowego nazwiska w dwóch wersjach – Flerow-Bułhak lub Florow-Bułhak. W latach 70. XIX wieku był nauczycielem ośmioklasowego Gimnazjum Męskiego w Symferopolu na Krymie, a w kolejnych latach radcą kolegialnym w Mozyrze[3]. Ożenił się z Aleksandrą Eudokimowną, najprawdopodobniej córką kapitana Eudokima Eudokimowicza Kaliwatowa. Z małżeństwa tego pochodziło troje dzieci – Eugenia, Mikołaj i Aleksander. Eugenia urodziła się 27 lipca 1873 r. w Symferopolu, a została ochrzczona 10 sierpnia 1873 r.[4] Jej dalsze losy pozostają nieznane – można jedynie przypuszczać, że zmarła w dzieciństwie, ponieważ nie udało się odnaleźć żadnych informacji na temat jej ewentualnego zamążpójścia.
Mikołaj Florow-Bułhak przyszedł na świat 18 kwietnia 1875 r. w Symferopolu, a jego chrzest odbył się 5 maja 1875 r. w symferopolskim soborze katedralnym św. Aleksandra Newskiego. Według zachowanej metryki chrztu jego rodzicami chrzestnymi byli dymisjonowany kapitan Eudokim Eudokinowicz Kaliwatow, czyli najpewniej dziadek macierzysty, oraz Eudokia Maksymowna, żona kupca sewastopolskiego 1. gildii Aleksandra Capli. Początkowo zapisano dziecko w księgach jako Mikołaja Bułhaka, lecz na mocy ukazu konsystorza duchownego z 8 lipca 1895 r. dopisano do nazwiska pierwszy człon „Florow”[5]. Podobna poprawka została wprowadzona także do metryki Eugenii na mocy ukazu konsystorza z 1902 r.[6] Ina Benita dobrze znała rok i miejsce urodzenia swojego ojca, a nawet była dość bliska prawdy, jeśli chodzi o datę dzienną tego zdarzenia. W karcie meldunkowej z Wiednia z sierpnia 1943 r. podała, że urodził się on 17 kwietnia 1875 r., a w akcie ślubu z Hansem Paschem z 3 czerwca 1945 r. wymieniła jako datę urodzenia jego datę chrztu[7].
Rodzice Iny Benity w Kijowie
10 lutego 1904 r. w cerkwi św. Jerzego w Kijowie Mikołaj Florow-Bułhak zawarł związek małżeński z Heleną, córką Dymitra Piotrowicza Jeszczenki i Tatiany Grigorijewny. Świadkami na ślubie pary byli bracia Heleny, Wadim i Walenty, inżynier Dymitr Nikołajewicz Czystiakow oraz brat pana młodego Aleksander Flerow-Bułhak[8]. Nie jest zatem prawdą informacja, którą Ina podała w akcie ślubu z Hansem Paschem, jakoby jej rodzice pobrali się w 1911 r. w Warszawie[9]. Helena Jeszczenko urodziła się 23 kwietnia 1873 r. w Kijowie, a jej chrzest odbył się 6 maja 1873 r. w cerkwi Jana Złotoustego (Jana Chryzostoma) w Kijowie. Rodzicami chrzestnymi matki Iny byli inżynier Iwan Iwanowicz Wołow i szlachcianka Anna Szypkowiczówna, panna, córka Grzegorza Szypkowicza[10]. W metryce ślubu z Mikołajem Florowem-Bułhakiem, nie chcąc zapewne wyjść za starszą od męża, Helena odmłodziła się o dwa lata[11]. Sama Ina w akcie swojego ślubu z Hansem Paschem odmłodziła zaś matkę o siedem lat, stwierdzając, że przyszła ona na świat 22 kwietnia 1880 r. w Kijowie[12].
Metryka ślubu rodziców Iny Benity przynosi ciekawą informację o matce aktorki – występuje w niej ona bowiem jako Helena Aleksandrowska, rozwiedziona żona radcy nadwornego. Zachowała się nawet metryka jej pierwszego ślubu. 14 lipca 1895 r. w cerkwi Spotkania Pańskiego w Kijowie wyszła za mąż za 23-letniego Grigorija Aleksandrowicza Aleksandrowskiego, syna popa prawosławnego i absolwenta kursu na Uniwersytecie św. Włodzimierza. Świadkami na ślubie byli bracia panny młodej – szyper dalekomorski Jerzy Jeszczenko i absolwent kursu Kijowskiej Szkoły Realnej Mikołaj Jeszczenko, a także student Uniwersytetu św. Włodzimierza Aleksander Charczenko i student Uniwersytetu w Petersburgu Aleksander Szamryj. Małżeństwo to zostało rozwiązane przez kijowskie władze duchowne 20 sierpnia 1903 r. z powodu cudzołóstwa dokonanego przez Aleksandrowskiego[13].
Z ksiąg adresowych Kijowa z 1909 i 1910 r. wynika, że Mikołaj i Helena Florowowie-Bułhakowie mieszkali przy ul. Rajtarskiej (Rejtarskiej) 33[14]. Budynek wygląda dziś zupełnie inaczej niż w czasach, gdy mieszkał w nim Mikołaj Florow-Bułhak, a obecnie pod tym adresem znajduje się Ambasada Węgier na Ukrainie. Ulica Rajtarska jest jedną z czterech najstarszych ulic Kijowa, które zbiegały się przy Bramie Lwowskiej zwanej również Żydowską. Swoją obecną nazwę zaczęła nosić w drugiej połowie XVII wieku od stacjonujących na tym terenie kawalerzystów zwanych rajtarami. Warto wspomnieć, że w 1913 r. przy ul. Rajtarskiej 25 mieszkał rosyjski pisarz Michaił Bułhakow, autor Mistrza i Małgorzaty, więc było to prestiżowe miejsce na mapie Kijowa. W bliskim otoczeniu ulicy znajdowały się zresztą najważniejsze zabytki Kijowa, takie jak Sobór Mądrości Bożej i barokowa cerkiew św. Andrzeja.
Najprawdopodobniej 1 marca 1912 r. w Kijowie małżonkowie doczekali się córki o imieniu Inna, późniejszej Iny Benity, lecz do tej pory nie udało się odnaleźć jej metryki chrztu. W dokumentach można odnaleźć jeszcze pięć innych dat urodzenia gwiazdy: 1 lutego 1912 r., 16 lutego 1912 r., 1 marca 1912 r., 16 stycznia 1913 r., 1 marca 1913 r. i 1 marca 1916 r. – tę ostatnią datę aktorka zaczęła podawać po wojnie. W akcie ślubu z Jerzym Tesławskim z 7 stycznia 1931 r. podano, że Ina miała wówczas ukończone 19 lat, co sugeruje, że mogła przyjść na świat jeszcze wcześniej, tj. 1 marca 1911 r. – 16 lutego byłby wówczas jej dniem urodzenia według kalendarza juliańskiego. Warto dodać, że na łamach prasy aktorka podawała nieprawdziwe miejsce urodzenia, czyli Tyflis (obecnie Tbilisi) na Kaukazie, które poświadczył również jej mąż Stanisław Lipiński w liście do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z 5 grudnia 1949 r. w sprawie ustalenia miejsca pobytu żony.
W posiadaniu ojca Iny były między innymi dobra Miłaszewicze nad rzeką Uborć w powiecie mozyrskim oraz Białowiż-Sobiczyn, gdzie prawdopodobnie Ina spędziła część swojego dzieciństwa. 17 października 1918 r. w Kijowie Mikołaj Florow-Bułhak i Hirsz Żeleźniak-Berezowski zawarli nawet umowę sprzedaży lasu z samym księciem Stanisławem Radziwiłłem. Zapewne to właśnie na terenie posiadłości Florowów-Bułhaków doszło do incydentu, o którym Ina wspominała po latach swoim synom. „Opowiadała mi historie ze swojego dzieciństwa. Jej rodzina była spokrewniona z rodem książęcym i miała dwa konie stepowe. Moja mama jako dziecko chętnie na nich jeździła. Jeden z nich był bardzo wredny, szczególnie dla swojego opiekuna, którym był stryj mojej mamy. Pewnego razu koń tak się zdenerwował, że odgryzł mu ucho!” – opowiada syn aktorki John Charles Scudder[15].
Cerkwie św. Jerzego, Jana Złotoustego i Spotkania Pańskiego, czyli miejsca związane z losami rodziców Iny Benity, zniknęły z mapy Kijowa za rządów Józefa Stalina. Pierwsze dwie zostały zniszczone decyzją sowieckich władz w 1934 r., a cerkiew Spotkania Pańskiego zniszczyli kijowscy komuniści w latach 30. Podobny los spotkał również sobór katedralny św. Aleksandra Newskiego w Symferopolu, w którym został ochrzczony Mikołaj Florow-Bułhak – został on zniszczony przez sowieckie władze w 1930 r., lecz odtworzono go w latach 2003–2022.
Według Zygmunta Kałużyńskiego, którego wuj i wieloletni opiekun Tadeusz Grafczyński znał dobrze Inę i jej rodzinę, matka Iny miała podobno żydowskie pochodzenie, a prawosławie przyjęła dopiero na krótko przed ślubem z Mikołajem Aleksandrowiczem Florowem-Bułhakiem. Ceniony krytyk filmowy i popularyzator kina twierdził, że „i tak się wiedziało, że Benita jest starozakonna”. Zaprezentowany powyżej materiał źródłowy przeczy jednak tej tezie i wskazuje, że aktorka pochodziła z rodziny, która praktykowała prawosławie z pokolenia na pokolenie, a wśród jej przodków próżno szukać przedstawicieli narodu żydowskiego.
Rodzice Iny Benity w Warszawie
Losy rodziny Florowów-Bułhaków naznaczyła wojna domowa w Rosji w latach 1917–1922, która wybuchła po rewolucji bolszewickiej. W 1920 r. Ina z rodzicami oraz stryj aktorki z żoną i dziećmi uciekli z pogrążonego w mrokach bolszewizmu kraju do Polski, przy czym tylko Mikołaj Florow-Bułhak mógł liczyć na pomoc swojej służby. „Służba pomogła Mikołajowi wydostać się z Kijowa w czasie rewolucji bolszewickiej, ale nie udzieliła pomocy jego bratu” – wspomina synowa Iny Benity Millie Scudder w oparciu o opowieści swojej teściowej[16]. Ojciec Iny zamieszkał wówczas wraz z żoną i córką w Warszawie, gdzie 25 sierpnia 1921 r. Helena Florow-Bułhak zmarła w wieku 48 lat. Na jej grobie na cmentarzu prawosławnym na Woli wyryto następującą inskrypcję:
HELENA DMITRIJEWNA FLOROW-BUŁHAK
Zmarła 12 sierpnia 1921 r.
Spoczywaj w pokoju, miła przyjaciółko,
Aniołeczku[17].
Niedługo po śmierci Heleny Florow-Bułhak ojciec Iny zaprzyjaźnił się z wynalazcą Feliksem Kutaszewiczem, z którym w październiku 1924 r. utworzył Spółkę Lidowiecką Handlowo-Przemysłową z siedzibą przy ul. Lwowskiej 13, która działała jeszcze w początkach lat 30.[18] Najważniejszym osiągnięciem działającej przez kilka lat spółki z ograniczoną odpowiedzialnością był „Huragan” – nowoczesna maszyna rozdrabniająca o wszechstronnym zastosowaniu, m.in. do przemiału ziarna na mąkę czy rozdzielania szmat na włókna[19]. Z warszawskich ksiąg adresowych wiadomo, że w 1930 r. ojciec Iny mieszkał przy ulicy Podwale 17, a w czasie okupacji wraz z córką kolejno przy Konopczyńskiego 5/7, Polnej 24, Zielnej 49 i Kilińskiego 3.
Niewykluczone, że Mikołaj Florow-Bułhak po śmierci Heleny ożenił się ponownie z Marią Orańską, ponieważ w karcie meldunkowej z Wiednia z 1943 r. Ina twierdziła, że tak nazywała się jej matka, dodając przy tym, że chodzi o osobę żyjącą i mieszkającą w Warszawie[20]. Mikołaj Florow-Bułhak zginął 26 sierpnia 1944 r. po tym, jak w czasie Powstania Warszawskiego zawaliła się kamienica przy ul. Kilińskiego 3. Zapewne śmierć poniosła wówczas również Maria, ponieważ Irena Jeruszka ps. Różyczka wspominała o synku Iny, Tadeuszu Michale: „Jak mi Iwonka opowiadała, znaleźli płaczące dziecko na gruzach. Dziadkowie [Mikołaj Florow-Bułhak i jego druga żona – przyp. aut.] zginęli i zostało to dziecko”[21].
Inna Florow-Bułhak (Ina Benita), jej małżeństwa i dzieci
Jako że życie i działalność artystyczna Iny Benity zostały już opisane w wielu publikacjach, pozwolę sobie jedynie przybliżyć najważniejsze informacje dotyczące jej życia prywatnego. 7 stycznia 1931 r. w cerkwi św. Jana Klimaka na warszawskiej Woli wyszła za mąż za rosyjskiego muzyka i aktora Jerzego Tesławskiego (Gieorgija Tiesławskiego), syna Aleksandra Tiesławskiego i Anny z domu Szczegolew. W chwili ślubu Tesławski miał już za sobą jedno nieudane małżeństwo i jak się okazało związek z Benitą również zakończył się rozwodem, do którego doszło najprawdopodobniej latem 1933 r. W czasie okupacji Tesławski ożenił się po raz trzeci z młodszą o 23 lata baletnicą o imieniu Anna. Zginął pod kołami pociągu na stacji kolejowej na przedmieściach Buenos Aires 16 sierpnia 1972 r. w wieku 73 lat.
29 kwietnia 1938 r. w cerkwi Świętej Trójcy na Podwalu Ina wyszła za mąż za operatora filmowego Stanisława Antoniego Lipińskiego, syna pioniera przemysłu kolejowego w Galicji Kazimierza Lipińskiego i Marii Józefy z Włodków. W marcu 1939 r. Ina rozstała się z Lipińskim, lecz ich rozwód nigdy nie został sfinalizowany, chociaż w sierpniu 1943 r. aktorka złożyła do Sądu Duchownego Konsystorza Prawosławnego w Warszawie pozew „o rozwiązanie związku małżeńskiego z powodu niezgodności charakterów i faktycznego ustania małżeństwa od 1938 r.”[22]. Wobec nieobecności Stanisława Lipińskiego w Polsce – przebywał wówczas w Armii Andersa – małżeństwo nie mogło zostać rozwiązane. Latem 1955 r. w Londynie Stanisław Lipiński – sądząc zapewne, że Ina nie przeżyła wojny – poślubił pieśniarkę Janinę Jasińską, z którą miał syna Michała. Zmarł 7 maja 1974 r. w Brockport w stanie Nowy Jork w wieku 65 lat.
3 czerwca 1945 r. w urzędzie w Hohegeiss Ina wzięła ślub cywilny z niemieckim działaczem antyhitlerowskim Hansem Georgiem Willim Paschem, synem Georga Bernharda Wilhelma Pascha i Anny Augusty Marii z domu Möhrke. Świadkami na ślubie Iny i Hansa byli przedstawiciele niemieckiego świata artystycznego: pisarz, scenarzysta i operator filmowy Herbert Lander oraz Margarete Lommel, była żona aktora Ludwiga Manfreda Lommela i matka popularnej aktorki Ruth Lommel. Niewykluczone, że Benita i Pasch już 26 maja 1943 r. wzięli ślub w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Nie zachowała się jednak metryka tego ślubu, a informacja o nim pochodzi z aktu chrztu syna Iny i Hansa, Tadeusza Michała Pascha.
W chwili ślubu z polską aktorką Pasch miał już za sobą dwa związki małżeńskie. 11 lutego 1932 r. ożenił się z pochodzącą z Danii Elli Mary Hillebert Kraa, lecz małżeństwo to już 14 września 1934 r. zakończyło się rozwodem. 18 lipca 1939 r. w urzędzie w Berlinie, a 16 sierpnia 1939 r. w kościele św. Jakuba w Lublanie drugą żoną Pascha została aktorka Elisabeth Maria Josefine „Nives” Novy, z którą miał dwóch synów – Ingo i Borisa. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem 25 października 1943 r. z winy Hansa, który był już w tym czasie związany z Iną Benitą.
Z małżeństwa Iny Benity i Hansa Pascha pochodziło dwoje dzieci – urodzony 7 kwietnia 1944 r. w więzieniu na Pawiaku w Warszawie Tadeusz Michał (Thaddeus Michael) i urodzona 28 lipca 1945 r. w szpitalu w Duderstadt córka Rita Anna, której dalsze losy pozostają nieznane. Hans Georg Willi Pasch zginął 15 listopada 1945 r. w lesie w Rüdershausen, zamordowany przez trzech polskich robotników pracujących w Rhumspringe.
10 lipca 1954 r. w Casablance Ina Benita wyszła za mąż za członka służby cywilnej United States Air Force Lloyda Frasera Scuddera, syna Henry’ego Jamesa Scuddera i Ellen Fraser. Jeszcze przed ślubem pary 25 lipca 1950 r. w Nicei na świat przyszedł ich syn John Charles, a 30 października 1959 r. Lloyd Fraser Scudder adoptował syna Iny z poprzedniego małżeństwa Thaddeusa Michaela Pascha i nadał mu swoje nazwisko. Warto nadmienić, że Ina była trzecią żoną swojego czwartego męża. Pod koniec lat 30. Lloyd ożenił się z Charlotte Rice, z którą po kilku latach się rozwiódł, a latem 1944 r. w Londynie jego żoną została Phyllis Amy Marsh, z którą zakończył małżeństwo 9 września 1953 r.
Lloyd Fraser Scudder zmarł na raka 1 czerwca 1964 r. w wieku 47 lat w szpitalu w Brookline w Massachusetts i został pochowany na Northport Rural Cemetery w Northport w hrabstwie Suffolk. Ina Benita przeżyła czwartego męża o dwadzieścia lat – zmarła 9 września 1984 r. w Mechanicsburgu w Pensylwanii w wieku 72 lat i została pochowana na Hillsdale Cemetery w Middletown[23].
Aleksander Flerow-Bułhak i jego dzieci
Aleksander Aleksandrowicz Florow-Bułhak, czyli młodszy brat ojca Iny, posługujący się rodowym nazwiskiem w wersji Flerow-Bułhak, urodził się w 1879 r., najprawdopodobniej już po wyprowadzce rodziny z Symferopola, ponieważ jego chrztu nie odnotowują krymskie metryki. 17 maja 1908 r. w Kijowie ożenił się z Nadzieją Czubówną, urodzoną 23 lipca 1886 r. córką Gabriela Czuba i Barbary[24]. 5 czerwca 1914 r. w Kijowie przyszła na świat córka pary Barbara, 9 września 1919 r. w tym samym mieście urodziła się Natalia, a 2 marca 1921 r. w Sarnach na Wołyniu Walery[25]. Aleksander Flerow-Bułhak był prezesem urzędu powiatowego w Mozyrze i członkiem rady oświatowej powiatu, a także członkiem komitetu budowy cerkwi św. Cyryla w Turowie i Bractwa św. Cyryla[26].
Podobnie jak Mikołaj Florow-Bułhak Aleksander również opuścił teren Rosji w czasie wojny domowej. Po krótkim pobycie w miejscowości Sarny na Wołyniu, która od 1919 r. wchodziła w skład niepodległej Polski, Aleksander Flerow-Bułhak zamieszkał z rodziną w kamienicy przy ul. Bydgoskiej 74 w Toruniu. Wkrótce wraz ze swoją żoną Nadzieją musiał zmierzyć się z wielkim rodzinnym dramatem. W lipcu 1924 r. Flerowowie-Bułhakowie wybrali się na letni wypoczynek do Sopotu, gdzie zamieszkali w pensjonacie przy ul. Grunwaldzkiej 11, należącym do Kamili Chołoniewskiej, żony dziennikarza i publicysty Antoniego Chołoniewskiego. Tam syn Aleksandra i Nadziei Walery ciężko zachorował i 25 lipca 1924 r. zmarł w wieku zaledwie trzech lat[27].
W 1924 lub 1925 r. Aleksander Flerow-Bułhak otworzył w Toruniu kinoteatr Palace, który początkowo mieścił się przy ul. Mickiewicza 106, a od 1926 r. na ul. Mickiewicza 99. Pod koniec lat 20. sprawował z kolei funkcję prezesa zarządu miejskiego Bractwa Prawosławnego. Nie zachowały się żadne pewne informacje dotyczące relacji Iny ze stryjem, chociaż podobno pracując w 1936 r. na planie filmu Ludzie Wisły, odwiedzała swoich krewnych w Toruniu. Aleksander Flerow-Bułhak zmarł w 1941 r. w Warszawie, gdzie zamieszkał najprawdopodobniej w czasie okupacji. Jego żona Nadzieja z Czubów Flerow-Bułhak zmarła 28 lutego 1973 r. w Warszawie w wieku 87 lat i została pochowana wraz z mężem i synkiem Walerym na cmentarzu prawosławnym na Woli[28].
Córka Aleksandra i Nadziei, Barbara Flerow-Bułhak, od czternastego roku życia grała w szachy i już na początku lat 30. przeniosła się do Warszawy, aby tu rozwijać swoje zdolności w tej dziedzinie. Zapewne w 1934 r. została prezeską stołecznego Rosyjskiego Klubu Szachistów, chociaż miała wówczas zaledwie dwadzieścia lat. W czerwcu 1935 r. uczestniczyła w pierwszych mistrzostwach Polski kobiet w szachach i zajęła siódme miejsce, a w 1937 r. zdobyła tytuł wicemistrzyni kraju. Dwukrotnie brała też udział w mistrzostwach Warszawy – w 1936 r. zajęła drugie miejsce, a rok później pierwsze ex aequo z Reginą Gerlecką.
Od 31 lipca do 15 sierpnia 1937 r. Barbara brała udział w turnieju o mistrzostwo świata kobiet w Sztokholmie, lecz nie odniosła w zawodach większego sukcesu, a zwyciężczynią została angielska szachistka czeskiego pochodzenia, Vera Menchik. „Wiadomości Szachowe” pisały wówczas o Barbarze: „Jakkolwiek p. B. Flerow-Bułhak uzyskała 6,5 punkta, to jeśli weźmiemy pod uwagę, że dopuszczona została do gry z pięcioma z sześciu czołowych zawodniczek, to wskazuje, że grała ona w tym turnieju najsilniej i rozpatrując zagadnienie pod tym kątem widzenia, stwierdzić musimy, że zdobyte przez nią 6,5 punkta mają większą wagę niż powiedzmy 7 punktów uzyskanych przez p. Gerlecką, która w ogóle nie grała z ośmioma pierwszymi zawodniczkami”[29].
W czasie okupacji Barbara Flerow-Bułhak kontynuowała swoją karierę szachistki i dołączyła jako Rosjanka do Schachgemeinschaft Warschau, czyli jednej z drużyn szachowych Generalnego Gubernatorstwa. W dniach 27–28 czerwca 1942 r. Fräulein Bulgak – jak pisała o niej niemieckojęzyczna prasa – brała udział w turnieju szachowym Schachgemeinschaft Krakau – Schachgemeinschaft Warschau w Warszawie. W zawodach uczestniczyli głównie Niemcy i folksdojcze, lecz okupant pozwalał też na udział w turnieju wybranych Rosjan, Białorusinów i Ukraińców oraz mieszkańców Kaukazu.
Barbara Flerow-Bułhak nie dożyła końca II wojny światowej – zginęła lub zmarła między sierpniem a październikiem 1944 r. w wieku zaledwie 30 lat w pobliżu swojego mieszkania przy ul. Litewskiej 4 w Warszawie. Początkowo pochowano ją na podwórku przy ul. Litewskiej 1/3, po czym 9 kwietnia 1945 r. ekshumowano jej szczątki i pochowano w Parku Dreszera. Po powtórnej ekshumacji 11 maja 1946 r. szachistka spoczęła zaś w nieoznaczonym zbiorowym grobie na Cmentarzu Powstańców Warszawy w kwaterze 46 w rzędzie 1[30].
Za nieocenioną pomoc w przetłumaczeniu rosyjskojęzycznych dokumentów na język polski i informacje dotyczące cerkwi w Kijowie i Symferopolu składam serdeczne podziękowania Panu Adamowi A. Pszczółkowskiemu.
Za inne cenne informacje i materiały pomocne przy pisaniu artykułu o rodzinie Iny Benity dziękuję Panom Ingo Paschowi, Thaddeusowi Scudderowi, Johnowi Scudderowi, Marcinowi Szczygielskiemu, Tomaszowi Lissowskiemu, Pawłowi Dudzińskiemu, Jarosławowi Stencelowi i Marcinowi Majczowi oraz paniom Mille Scudder i Grażynie Chmielewskiej, a także pracownikom kancelarii cmentarza prawosławnego na Woli.
Wszystkie daty w artykule zostały podane według kalendarza gregoriańskiego.
[1] Edward Bonifacy Pawłowicz, Wspomnienia znad Wilii i Niemna, t. 1, Lwów 1901, s. 13.
[2] Karol Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 1: A–F, Kraków 1872, s. 167.
[3] Księgi pamiątkowe guberni mińskiej z lat 1880–1885, Genealogy Indexer.
[4] Ukraine, Crimea Church Books, 1850-1925, Family Search.
[5] Ukraine, Crimea Church Books, 1850-1925, Family Search.
[6] Ukraine, Crimea Church Books, 1850-1925, Family Search.
[7] Dokument zawarcia związku małżeńskiego między Hansem Georgiem Willim Paschem a Inną Florow-Bułhak, Hohegeiss, nr 4/1945, ze zbiorów Ingo Pascha; Meldunek Iny Benity z 1943 r. (odpis z 6 września 1994 r.), Bundespolizeidirektion Wien, ze zbiorów Kamila Stepana.
[8] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search.
[9] Dokument zawarcia związku małżeńskiego między Hansem Georgiem Willim Paschem a Inną Florow-Bułhak, Hohegeiss, nr 4/1945, ze zbiorów Ingo Pascha.
[10] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search.
[11] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search.
[12] Dokument zawarcia związku małżeńskiego między Hansem Georgiem Willim Paschem a Inną Florow-Bułhak, Hohegeiss, nr 4/1945, ze zbiorów Ingo Pascha.
[13] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search.
[14] Księgi adresowe Kijowa z 1909 i 1910 r., Genealogy Indexer.
[15] Informacja p. Johna Charlesa Scuddera z 18 maja 2021 r.
[16] Informacja p. Millie Scudder z 7 marca 2020 r.
[17] Data urodzenia na nagrobku została podana według kalendarza juliańskiego.
[18] Wpisy do rejestru handlowego, „Obwieszczenia Publiczne” 1924, nr 106.
[19] M. Wer., Warszawska wystawa wynalazków, „Tygodnik Ilustrowany” 1926, nr 30.
[20] Meldunek Iny Benity z 1943 r. (odpis z 6 września 1994 r.), Bundespolizeidirektion Wien, ze zbiorów Kamila Stepana.
[21] Archiwum Historii Mówionej: Irena Jeruszka „Różyczka”, 1944.pl.
[22] Warschau, „Amtlicher Anzeiger für das Generalgouvernement (Dziennik Urzędowy dla Generalnego Gubernatorstwa)” 1943, nr 66.
[23] Poszczególne małżeństwa Iny wraz z podaniem źródeł informacji omówiłem dokładnie w biografii aktorki, zob. Marek Teler, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021.
[24] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search.
[25] Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search; Ukraine, Kyiv Orthodox Consistory Church Book Duplicates, 1734-1930, Family Search; Eastern Prussian Provinces, Germany [Poland], Selected Civil Vitals, 1874-1945; Ancestry.com.
[26] Księgi pamiątkowe guberni mińskiej z lat 1913–1917, Genealogy Indexer.
[27] Eastern Prussian Provinces, Germany [Poland], Selected Civil Vitals, 1874-1945; Ancestry.com.
[28] Marek Teler, Barbara Flerow-Bułhak. Kobieta i szachy, „Skarpa Warszawska” 2022, nr 3.
[29] Olimpiada w Sztokholmie 1937 r., „Wiadomości Szachowe” 1937, nr 8–9.
[30] Protokół z ekshumacji zwłok Barbary Flerow-Bułhak z 9 czerwca 1945 r., Kartoteka Polskiego Czerwonego Krzyża; Protokół z wtórnej ekshumacji w Parku Dreszera, Kartoteka Polskiego Czerwonego Krzyża. Losy Barbary Flerow-Bułhak opisałem szczegółowo w osobnym artykule: M. Teler, Barbara Flerow-Bułhak. Kobieta i szachy, „Skarpa Warszawska” 2022, nr 3 (155).
Zdjęcie wprowadzające: Jaga Boryta, Ina Benita i Zygmunt Chmielewski na fotosie z filmu Przybłęda (1933). Prawa do zdjęcia: fot. Mirosław Bil-Bilażewski / nieokreślone / zasoby FINA.