Festiwal Cannes 1939 w Théâtre d’Orléans

Mirela Tomczyk
6 listopada 2019 roku

Projekt: François Caspar

Gdy w pod koniec lat trzydziestych Festiwal Filmowy w Wenecji zaczął być zawłaszczany przez faszystowskie rządy Włoch i Niemiec, francuscy krytycy filmowi Philippe Erlanger, Émile Vuillermoz i René Jeanne przedstawili Jeanowi Zayowi, ministrowi edukacji narodowej i sztuk pięknych, pomysł zorganizowania we Francji międzynarodowego festiwalu filmowego, niezależnego politycznie.

Bezpośrednim powodem bojkotu festiwalu w Wenecji był skandal, jaki wstrząsnął światem artystycznym w 1938 roku. Wtedy to, pod naciskiem Hitlera i Mussoliniego, jury festiwalu zmieniło swój werdykt na kilka godzin przed jego ogłoszeniem i ostatecznie nagrodziło dokumentalny film propagandowy Leni Riefenstahl Olimpiada. Bogowie stadionu i włoski film Goffreda Alessandriniego Pilot Luciano Serra. Przedstawiciele Francji, Anglii i Stanów Zjednoczonych natychmiast opuścili Wenecję w geście protestu.

Harold Smith, przedstawiciel paryskiego oddziału stowarzyszenia Motion Picture Association of America, i Neville Kearney, oficjalny delegat brytyjskiego kina we Francji, zobowiązali się wspierać ten „festiwal wolnego świata” i zmobilizować największe gwiazdy światowego kina do uczestnictwa w nim. Rozważano lokalizacje festiwalu w kilku miastach, m.in. w Vichy, Biarritz, Lucernie, Ostendzie i Algierze. Wybór jednak padł na Cannes. Nie tylko ze względu na położenie i słoneczne plaże, ale również z powodów finansowych. Miasto Cannes zdecydowało się wesprzeć imprezę kwotą do 600 tysięcy franków i wybudować pałac specjalnie na potrzeby festiwalu, a także udostępnić swoje sale kinowe. Dwaj potentaci z Cannes – Henri Gendre, właściciel Grand Hotelu, i Jean Fillioux, właściciel Palm Beach, – zaoferowali gościnę w swoich hotelach, w których znajdowały się luksusowe sale kinowe.

Projekt: Jean-Gabriel Domergue
© Cinémathèque française collection

Philippe Erlanger został pierwszym dyrektorem festiwalu, a gościem honorowym miał być Louis Lumière, który oświadczył, że chce „zachęcać do rozwoju sztuki kinematograficznej we wszystkich jej formach i stworzyć ducha współpracy między krajami produkującymi filmy”. Malarz Jean-Gabriel Domergue przygotował projekt oficjalnego plakatu,  który zatytułował Zaproszenie do podróży.

Pierwszą edycję festiwalu zaplanowano na 1 września 1939 roku. Oprócz Francji miały wziąć udział również Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, ZSRR, Czechosłowacja, Belgia, Szwecja, Holandia i Polska. Pod koniec sierpnia zaczęli zjeżdżać do Cannes pierwsi uczestnicy festiwalu.

Takie gwiazdy jak Tyrone Power, Gary Cooper, Douglas Fairbanks, George Raft, Paul Muni, Norma Shearer i Mae West przypłynęły specjalnie wynajętym przez Metro Goldwyn Mayer (MGM) transatlantykiem, który zakotwiczył w zatoce. Linie lotnicze i kolejowe nasiliły połączenia między Nowym Jorkiem, Londynem, Paryżem, Niceą i Cannes.

Gwiazdy, książęta i księżniczki z całej Europy przybyli do Cannes na uroczysty inauguracyjny bal festiwalowy. Była to najdroższa gala na świecie zorganizowana na 1000 osób, z której całkowity zysk miał zostać przekazany na działalność charytatywną. Wieczorem na tarasach Palm Beach przechadzali się goście, m.in. projektantki mody Jeanne Lanvin i Elsa Schiapparelli, jubilerzy Alfred van Cleef i Estelle Arpels, księżna Windsor, księżna Poniatowski, Marcel Achard i Charles Boyer. Na płaskowyżu zatoki grało pięć orkiestr. Za kulisami komik Fernandel ćwiczył śpiew, a technicy przygotowywali się do wieczornego pokazu sztucznych ogni. W pewnej chwili rozszalała się burza i goście musieli się schronić do wnętrz hotelu. Philippe Erlanger skomentował ten fakt kilka lat później: „Niebo było idealnie piękne, ale w jednej chwili ogromne chmury przejęły kontrolę nad nim i zerwał się sztorm, a raczej huragan, który spadł na gości niespodziewanie. Dźwięk grzmotu wydawał się ogromną artylerią. Bardziej przesądni postrzegali to jako omen. Następnego dnia rozeszły się wieści o pakcie niemiecko-sowieckim i wszyscy w panice zaczęli się pakować”.

Louis Lumière z burmistrzem Cannes na pierwszym festiwalu filmowym w Cannes (1939)

Stacja w Nicei zwielokrotniła liczbę odjeżdżających pociągów, a lazurowe hotele opustoszały w jednej chwili. Pierwszy festiwal filmowy w Cannes został początkowo przełożony o dziesięć dni, bo 8 września miał się rozpocząć festiwal w Wenecji, wiec organizatorzy postanowili obserwować rozwój sytuacji politycznej. Dlatego, pomimo dramatycznych okoliczności, organizatorzy festiwalu zdecydowali się wyświetlić na pokazie zamkniętym amerykański film Quasimodo w reżyserii Williama Dieterle’a. Na potrzeby jego promocji na plaży zbudowano makietę katedry Notre-Dame de Paris.

Dopiero siedem lat później, 20 września 1946 roku, odbył się Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes, a wzięły w nim udział filmy z 21 krajów.

26 maja 2002 roku jury pod przewodnictwem Jeana d’Ormessona przyznało Złotą Palmę 1939 filmowi Cecila B. DeMille’a Pacific Express. Jury również złożyło hołd dwóm kobiecym nadziejom: Judy Garland (Czarnoksiężnik z krainy Oz) i Michèle Morgan (Prawo północy).

Osiemdziesiąt lat później, w hołdzie dla twórcy pierwszego Festiwalu Filmowego w Cannes, Jeana Zaya, członkowie organizacji kulturalno-edukacyjnej Le Cercle Jean Zay d’Orléans postanowili odtworzyć oryginalny festiwal z 1939 roku. Festiwal odbędzie się w dniach od 12 do 17 listopada 2019 roku w Orléans, rodzinnym mieście polityka.

Organizatorem jest specjalnie powołany do tego zadania komitet Jean Zay Cannes 1939, któremu przewodniczy historyk i krytyk filmowy Antoine de Baecque. Plakat przygotował, wzorując się na oryginalnym projekcie z 1939 roku, fotograf François Caspar. Mistrzem ceremonii został aktor i reżyser Alex Lutz.

„Wiadomości Filmowe” R.7, 1.08.1939, nr 15

Festiwal będzie okazją do rozmów, prelekcji i zadumy nad historią kina. Zostaną wyświetlone filmy, które wówczas były wytypowane przez poszczególne kraje. Polskę w 1939 roku miały reprezentować filmy fabularne Robert i Bertrand (reż. Mieczysław Krawicz), Czarne diamenty (reż. Jerzy Gabryelski) oraz film dokumentalny Polska w Gdańsku (reż. Mieczysław Bilażewski). Rada Naczelna Przemysłu Filmowego w Polsce wyznaczyła na oficjalnego delegata prezesa Ryszarda Ordyńskiego. Jednak w ostatniej chwili, w momencie zagrożenia, Polska wycofała się z konkursu festiwalowego.

 

 

Podczas festiwalu Cannes 1939 zostanie pokazany przedpremierowo film dokumentalny Jacka Papisa Hollywood nad Wisłą, w którym wzięli udział nie tylko historycy filmu polskiego, ale również pasjonaci. Redakcja „Starego Kina” także miała zaszczyt wypowiadać się o polskich przedwojennych filmach i aktorach.

 

 

[materiały prasowe]

Like
0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments