Gruszczyński Stanisław

Był synem drobnego rolnika. Uczęszczał do szkoły realnej w Wilnie. W 1905 r. brał udział w strajku szkolnym, za co został wydalony ze szkół z tzw. wilczym biletem. Przez krótki czas uczył się śpiewu u niejakiego Dudzińskiego. Przyjechał do Warszawy. Tu imał się różnych zajęć: pracował w fabryce czekolady, statystował w teatrach, był kelnerem w restauracji Hotelu Angielskiego w Warszawie. Natura obdarzyła go tenorowym głosem o rozległej skali i wyjątkowych możliwościach dynamicznych, muzykalnością oraz niepowtarzalnym talentem aktorskim. Skromne wykształcenie wokalne uzupełniał słuchając płyt znakomitych śpiewaków, w wolnych chwilach śpiewał w kościele Pijarów. Tam też został dostrzeżony przez jednego z solistów Opery Warszawskiej, który skierował go na naukę śpiewu i ułatwił mu angaż do Operetki.
Gruszczyński zadebiutował w 1915 r. w warszawskim Teatrze Nowości i od razu osiągnął sukces. W sezonie 1915/16 śpiewał w Pięknej Helenie Jacquesa Offenbacha, Polskiej krwi Oskara Nedbala, Zemście nietoperza i Baronie cygańskim Johanna Straussa.
Jako śpiewak operowy zadebiutował 21 III 1916 w Operze Narodowej w wymarzonej partii Radamesa w Aidzie Giuseppe Verdiego. Po debiucie został na stałe zaangażowany do Opery Warszawskiej, gdzie śpiewał do 1931 roku oraz w latach 1936-38.

Szybko zyskał miano jednego z najwybitniejszych śpiewaków polskich. Był obdarzony wyjątkowymi zdolnościami i kapitalną pamięcią muzyczną, bardzo szybko uczył się kolejnych partii. Śpiewał główne partie w najbardziej znanych operach. Występował na deskach teatrów operowych całej Europy. Jako pierwszy na wielkich światowych scenach śpiewał swoje partie po polsku. Był gościnnym solistą teatrów w Hamburgu, Berlinie, Lizbonie, Madrycie, Barcelonie, Parmie, Mediolanie (La Scala), Pradze, Bukareszcie, Belgradzie, Sofii. Ceniony był głównie jako odtwórca partii w operach Ryszarda Wagnera – Lohengrin, Holender tułacz, Walkiria i Parsifal. Otrzymał wiele odznaczeń krajowych i zagranicznych. Podczas występów w Parmie otrzymał od jednego z włoskich impresariów propozycję pozostania we Włoszech na studiach wokalnych. Gruszczyński nie skorzystał z okazji i wrócił do Warszawy. Miał tu już zapewnioną wysoką pozycję artystyczną i materialną, posiadał willę w Milanówku i stajnię, gdyż wyścigi konne były jego drugą życiową pasją. Poza tym w Warszawie czekały na niego rzesze entuzjastów jego talentu. Miał bardzo charakterystyczny głos i niepowtarzalną manierę, co pozwalało bez problemu odróżnić jego głos od głosów innych śpiewaków. Jego styl był także obiektem parodii (w 1932 roku w rewii Przez dziurkę od klucza świetnie sparodiował go Kazimierz Krukowski).

Poza wybitnymi zdolnościami wokalnymi, Stanisław Gruszczyński miał fenomenalny talent aktorski. Gdy na swoim benefisie w Operze Warszawskiej odegrał rolę Otella, krytyka przyznała, że jako aktor przewyższył w tej roli samego Junoszę-Stępowskiego, który w tym czasie grał Otella w Teatrze Polskim. W latach dwudziestych Gruszczyński zagrał także w kilku filmach. W późniejszych latach brał udział w realizacji reportaży i kronik filmowych – austriaccy producenci uwiecznili kilka pieśni i arii operowych w jego wykonaniu.

W połowie lat dwudziestych występował przed mikrofonem rodzącego się dopiero Polskiego Radia: Próbnej Stacji Radionadawczej PTR. W drugiej połowie lat dwudziestych nagrał wiele płyt gramofonowych z wielkimi orkiestrami i wybitnymi dyrygentami: z orkiestrą Opery Warszawskiej pod dyr. Adama Dołżyckiego (dla wytwórni Syrena-Record), Emila Młynarskiego (dla Płyty Polskiej), Artura Rodzińskiego (dla Parlophonu i Odeonu) M. Rudnickiego (także dla Płyty Polskiej), oraz Orkiestrą Teatru Narodowego w Pradze (dla His Master’s Voice). Ze wszystkich jego nagrań bodaj tylko dwie serenady zaśpiewane są w języku włoskim. Wszystkie pozostałe śpiewał po polsku. W dyskografii Stanisława Gruszczyńskiego znajdziemy główne partie z najbardziej znanych oper: Halki, Strasznego dworu, Hrabiny, Lohengrina, Carmen, Aidy, Pajaców i wielu innych, a także pieśni. Poza tym wiosną 1932 roku na płytach Syreny uwiecznił kilka piosenek kabaretowych. Były to jego ostatnie nagrania płytowe. W tym samym roku po raz ostatni pojawił się na ekranie w roli poety i barda Alojzego Szczygła w filmie Księżna Łowicka. Jest to jedyny film, w którym możemy usłyszeć jego śpiew, m. in. Warszawiankę.

Na początku lat trzydziestych Stanisław Gruszczyński zaczął niedomagać głosowo. Jego wspaniały talent śpiewaczy nie był poparty żadną szkołą, a nadmierna eksploatacja głosu (śpiewał chętnie i nigdy nie odmawiał występów) doprowadziła do poważnych ograniczeń jego możliwości. W 1931 roku musiał ustąpić z Opery Warszawskiej. Zaczął występować w kabaretach: Morskim Oku, Rexie, Praskim Oku, Hollywood i Wielkiej Rewii. Utrata głosu i rozstanie z operą było dla niego ciężkim przeżyciem. Niedługo potem zaczęły się także problemy z alkoholem. Hojny i rozrzutny artysta roztrwonił wielką fortunę, tak więc kiedy wybuchła wojna, znalazł się w bardzo ciężkiej sytuacji. Podczas okupacji pracował jako woźny i robotnik fizyczny. W latach 1947-1950 pracował w Domu Kultury w Grodzisku Mazowieckim, następnie był bibliotekarzem w Bibliotece Muzycznej Opery Warszawskiej oraz kierownikiem statystów. Sporadycznie występował w Filharmonii. W 1955 roku Gruszczyński został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1946 r. obchodził w sali Romy w Warszawie 35-lecie, a w 1955 r. 45-lecie pracy artystycznej. W 1958 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł na serce w zupełnym zapomnieniu i w skrajnej nędzy. W jego ubogiej izdebce nie pozostało nic z wartościowych przedmiotów, podobno znaleziono jedynie fotografię Enrico Caruso z koleżeńską dedykacją oraz 16 orderów krajowych i zagranicznych.

Od 2004 roku w Milanówku odbywa się Międzynarodowy Festiwal Sztuki im. Stanisława Gruszczyńskiego.

Filmografia

1921 IDZIEM DO CIEBIE, POLSKO, MATKO NASZA (góral Józek)
1927 ZIEMIA OBIECANA (Maks Baum)
1928 PAN TADEUSZ (książę Sapieha)
1928 ROMANS PANNY OPOLSKIEJ
1928 TAJEMNICA STAREGO RODU (rotmistrz Kara-Kozewicz)
1932 KSIĘŻNA ŁOWICKA (poeta Alojzy Szczygieł)