Geniusz sceny

W roku 1938 Biuro Filmowe Polskiej Agencji Telegraficznej wystąpiło z inicjatywą realizacji cyklu filmów dokumentalnych poświęconych najwybitniejszym aktorom polskiego teatru. Bohaterem pierwszego z nich został Ludwik Solski, wówczas 84-letni nestor polskiej sceny, mający w swoim dorobku kilkaset ról, niekwestionowany mistrz sztuki aktorskiej. Początkowo Romuald Gantkowski miał zrealizować film krótkometrażowy. Udało mu się jednak przekonać producenta, by ze względu na rangę „polskiej filmoteki teatralnej” nakręcić film pełnometrażowy. Scenarzystą został Adam Grzymała-Siedlecki, wybitny krytyk teatralny, który uważał Solskiego za twórcę „własnej epoki sztuki aktorskiej”.

Do filmu wybrał 13 jego różnorodnych kreacji w dramatach Adolfa Nowaczyńskiego, Karola Huberta Rostworowskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Juliusza Słowackiego oraz w komediach Szekspira i Aleksandra Fredry. Współczesną ramą filmu jest publiczny wykład Adama Grzymały-Siedleckiego o aktorskich dokonaniach Ludwika Solskiego i jego miejscu w historii teatru. W filmie pojawiają się autentyczne zdjęcia garderoby aktora z Teatru Miejskiego w Krakowie, w której centralnym punktem jest ogromne płótno ze szkicami wybitnych malarzy m.in. Teodora Axentowicza i Włodzimierza Tetmajera, ozdobione dedykacjami ówczesnych luminarzy kultury m.in. Stanisława Przybyszewskiego, Gabrieli Zapolskiej, Heleny Modrzejewskiej, Stanisława Wyspiańskiego, Leopolda Staffa, Marii Rodziewiczówny, Elizy Orzeszkowej, Stefana Żeromskiego, Kornela Makuszyńskiego, Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Jana Kasprowicza. Kamera utrwaliła też wnętrze warszawskiego mieszkania Ludwika Solskiego, w Alejach Jerozolimskich 31, pełne cennych dzieł sztuki, wśród których można zobaczyć m.in. rzeźbę aktora autorstwa Ksawerego Dunikowskiego i kolekcję obrazów Stanisława Wyspiańskiego.

W sierpniu 1938 roku film Geniusz sceny (wraz z Halką Juliusza Gardana i 4 filmami krótkometrażowymi) reprezentował polską kinematografię na VI Międzynarodowej Wystawie Sztuki Filmowej w Wenecji, gdzie uzyskał medal za kreacje Ludwika Solskiego. 

Polska krytyka uznała film za ciekawy eksperyment połączenia filmu i teatru. Podkreślano zwłaszcza znaczenie utrwalenia na taśmie filmowej „syntezy umiejętności wielkiego aktora”.

Wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację następnych filmów z tego cyklu, których bohaterami mieli być m.in. Kazimierz Junosza-Stępowski, Stanisława Wysocka i Stefan Jaracz.

Zachowana kopia filmu Geniusz sceny jest niekompletna. Brakuje w niej przede wszystkim fragmentu komedii Aleksandra Fredry Pan Jowialski z Ludwikiem Solskim w roli tytułowej.

Film Geniusz sceny został zrealizowany pod protektoratem Ministerstwa Oświaty.

Za udział w filmie Ludwik Solski zrezygnował ze swojego honorarium.

Z autobusu na Placu Teatralnym w Warszawie wysiada Ludwik Solski. W garderobie teatru przygotowuje się do spektaklu.

Fragment dramatu Adolfa Nowaczyńskiego Wielki Fryderyk z Ludwikiem Solskim w roli króla Fryderyka II.

Trwa wykład Adama Grzymały-Siedleckiego o aktorskich dokonaniach Ludwika Solskiego.

Fragment dramatu Karola Huberta Rostworowskiego Niespodzianka z Ludwikiem Solskim w roli gospodarza Szywały.

Fragment dramatu Karola Huberta Rostworowskiego Judasz z Kariothu z Ludwikiem Solskim w roli Judasza.

Fragment komedii Moliera Skąpiec z Ludwikiem Solskim w roli Harpagona.

Fragment komedii Aleksandra Fredry Dożywocie z Ludwikiem Solskim w roli lichwiarza Łatki.

Fragment dramatu Juliusza Słowackiego Horsztyński z Ludwikiem Solskim w roli tytułowej.

Fragment komedii Williama Szekspira Wieczór Trzech Króli z Ludwikiem Solskim w roli Chudogęby.

Fragment komedii Williama Szekspira Wiele hałasu o nic z Ludwikiem Solskim w roli sędziego Dogberry.

Fragment dramatu Stanisława Wyspiańskiego Legion z Ludwikiem Solskim w roli Mickiewicza.

Fragment dramatu Karola Huberta Rostworowskiego U mety z Ludwikiem Solskim w roli profesora Słupińskiego.

Fragment dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele z Ludwikiem Solskim w roli Gospodarza.

W trakcie wykładu Adama Grzymały-Siedleckiego pojawiają się zdjęcia z garderoby Ludwika Solskiego w krakowskim teatrze, a także z jego warszawskiego mieszkania.

Fragment dramatu Stanisława Wyspiańskiego Warszawianka z Ludwikiem Solskim w roli Starego Wiarusa.

Obsada aktorska

Ludwik Solski – król Fryderyk II w dramacie Wielki Fryderyk Adolfa Nowaczyńskiego, ojciec w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego, Judasz w dramacie Judasz z Kariothu Karola Huberta Rostworowskiego, Harpagon w komedii Skąpiec Moliera i inne
Wojciech Brydziński – generał von Zieten w dramacie Wielki Fryderyk Adolfa Nowaczyńskiego
Feliks Chmurkowski – minister von Herzberg w dramacie Wielki Fryderyk Adolfa Nowaczyńskiego
Mieczysław Gielniewski – parobek w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego
Stefan Hnydziński – parobek w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego
Karol Dorwski – parobek w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego
Edmund Biernacki – parobek w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego
Jan Ciecierski – karczmarz Abramek w dramacie Niespodzianka Karola Huberta Rostworowskiego
Zofia Grabowska – Rachela w dramacie Judasz z Kariothu Karola Huberta Rostworowskiego
Artur Socha – apostoł Piotr w dramacie Judasz z Kariothu Karola Huberta Rostworowskiego
Marian Wyrzykowski – 2 role: apostoł Jan w dramacie Judasz z Kariothu Karola Huberta Rostworowskiego; Kossakowski-Szczęsny w dramacie Horsztyński Juliusza Słowackiego
Stanisław Malatyński – Kleant, syn Harpagona w komedii Skąpiec Moliera
Jerzy Woskowski – Strzałka, służący Kleanta w komedii Skąpiec Moliera
Stanisława Angel-Engelówna – 2 role: Rózia w komedii Dożywocie Aleksandra Fredry; Anna w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Elżbieta Barszczewska – Salomea w dramacie Horsztyński Juliusza Słowackiego
Aleksander Bogusiński – łotr w komedii Wiele hałasu o nic Williama Szekspira
Leokadia Pancewiczowa – Gospodyni w dramacie Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Zofia Kajzerówna – Maria w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Amelia Rotter-Jarnińska – Pani domu w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Józef Węgrzyn – generał Chłopicki w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Mieczysław Milecki – młody oficer w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Karol Lewicki – dyrygent w dramacie Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego
Maria Malanowicz-Niedzielska
Stanisława Kawińska
Halina Cieszkowska – Ludka w dramacie U mety Karola Huberta Rostworowskiego
Zbigniew Ziembiński – Franciszek w dramacie U mety Karola Huberta Rostworowskiego
Irena Wasiutyńska – gość na przyjęciu weselnym w dramacie U mety Karola Huberta Rostworowskiego
Irena Wojciechowska
Janina Horska
Leszek Stępowski
Zdzisław Karczewski
Ziemowit Karpiński
Jan Dębski
Zdzisław Relski
Adam Grzymała-Siedlecki – autor wykładu o aktorstwie Ludwika Solskiego
Eugenia Ludecka – uczestniczka wykładu o aktorstwie Ludwika Solskiego
Janina Krzymuska – uczestniczka wykładu o aktorstwie Ludwika Solskiego
Władysław Neubelt – uczestnik wykładu o aktorstwie Ludwika Solskiego
Feliks Żukowski – uczestnik wykładu o aktorstwie Ludwika Solskiego
Ryszard Misiewicz – inspicjent w teatrze